Rivieren zijn hotspots van biodiversiteit, maar vervuiling, dammen en invasieve soorten hebben een ravage aangericht. In slechts 14% van alle stroomgebieden van rivieren wereldwijd zijn vispopulaties niet wezenlijk aangetast als gevolg van menselijke activiteiten, zo blijkt uit de meest uitgebreide studie op dit gebied tot nu toe.
Bron: The Guardian, 18 februari 2021
Wetenschappers hebben ontdekt dat de biodiversiteit van meer dan de helft van de rivieren ernstig is aangetast. Daarbij zijn vooral grote vissen zoals de steur verdreven door invasieve soorten zoals de meerval en Aziatische karper. Maar ook vervuiling, dammen, overbevissing, irrigatie voor de landbouw en stijgende temperaturen als gevolg van de klimaatcrisis spelen een grote rol.
De zwaarst getroffen regio’s zijn West-Europa en Noord-Amerika. Door de dichtheid en welvarendheid van de bevolking is de invloed van de mens op de rivieren daar het grootst, zoals bijvoorbeeld in het geval van de Theems in het Verenigd Koninkrijk en de Mississippi in de Verenigde Staten.
Vitale ecosystemen
Meren en rivieren zijn vitale ecosystemen. Ze beslaan minder dan 1% van het aardoppervlak, maar er komen wel 17.000 vissoorten in voor. Die vertegenwoordigen een kwart van alle gewervelde dieren en leveren voedsel voor vele miljoenen mensen. Ook zijn gezonde rivieren nodig om schoon water te leveren.
Ander recent onderzoek heeft aangetoond dat de wereldwijde populaties van migrerende riviervissen sinds 1970 met een ‘catastrofale’ 76% zijn gedaald, met een daling van zelfs 93% in Europa. Grote rivierdieren hebben het ‘t slechtst getroffen: sommige soorten, zoals de Mekong-reuzenmeerval, staan op het punt van uitsterven. Uit een analyse van 2019 bleek dat slechts een derde van de grote rivieren ter wereld nog vrij kon stromen als gevolg van de impact van dammen.
Onherkenbaar
Sébastien Brosse, van de Université Paul Sabatier in Toulouse (Frankrijk) die het nieuwe onderzoek leidde, stelt dat rivieren in veel rijke landen onherkenbaar zijn vergeleken met hoe ze waren vóór de industriële revolutie: toen waren er nog steuren die meer dan twee meter groot werden, duizenden zalmen, en vele andere vissen die inmiddels bijna zijn verdwenen. Volgens Brosse is de waterkwaliteit in West-Europese en Noord-Amerikaanse rivieren de laatste decennia weliswaar toegenomen, maar is het niet zeker of dat snel genoeg is gegaan, omdat de vispopulaties desondanks sterk zijn afgenomen.
De grootste biodiversiteit in rivieren is te vinden in Zuid-Amerika, maar de onderzoekers stelden vast dat slechts 6% van de meest intacte rivieren zich in deze regio bevinden. Volgens Brosse is het aan de politiek om biodiversiteit op de agenda te zetten als iets onmisbaars voor de mens en actie te ondernemen om de biodiversiteit te beschermen.
Ecologische rol
Voor het onderzoek, dat is gepubliceerd in het tijdschrift Science, zijn bijna 2.500 rivieren in alle delen van de wereld onderzocht, met uitzondering van de poolgebieden en woestijnen. Bij eerdere studies werd alleen gekeken naar het aantal soorten, maar bij deze studie werd ook gekeken naar de ecologische rol van de soorten en hoe nauw de verschillende soorten met elkaar verwant waren. De onderzoekers hielden ook rekening met veranderingen in de biodiversiteit gedurende de afgelopen 200 jaar.
Een belangrijke verandering is het aantal uitheemse soorten dat in de rivieren is geïntroduceerd. Zo kun je in West-Europa tegenwoordig bijvoorbeeld Noord-Amerikaanse zalm, de eveneens uit Noord-Amerika afkomstige zwarte dwergmeerval, karpers en goudvissen uit Azië, en het muskietenvisje (Midden-Amerika) aantreffen.
Homogenisering
Over de hele wereld behoren de gewone karper, de zeebaars en de tilapia tot de meest verspreide exotische vissen. Die zijn aangepast aan stilstaand water en gedijen naarmate er meer dammen komen. Dit leidt tot een homogenisering van de vispopulaties in de rivieren. Die zijn daardoor minder goed in staat om het hoofd te bieden aan veranderingen in het milieu, zoals de opwarming van de aarde.
De minst getroffen rivieren zijn te vinden in afgelegen gebieden met weinig mensen, met name in Afrika en in Australië. Maar deze minst getroffen stroomgebieden herbergen niet genoeg soorten om de wereldwijde biodiversiteit van vis in stand te houden, aldus Grosse, namelijk slechts 22% van de wereldwijde fauna. Daarom moeten we ook de biodiversiteit in rivierbekkens die sterk door de mens zijn aangetast, beschermen.
Volgens Brosse is de beoordeling van de effecten in zijn studie waarschijnlijk een onderschatting, omdat er vermoedelijk meer vis is uitgestorven dan officieel is geregistreerd.
