Het nieuwste (en nog niet gepubliceerde) IPCC-rapport waarschuwt dat het leven op Aarde zoals wij dat kennen, nog vóór 2050 onvermijdelijk zal zijn veranderd door klimaatontwrichting.
bron: Le Figaro, 23 juni 2021
Watertekorten, massale migratie, hongersnoden, uitsterven van soorten… Er is geen twijfel over mogelijk: het leven op Aarde zoals wij dat kennen, zal radicaal veranderen door klimaatontwrichting tegen de tijd dat de kinderen die dit jaar (2021) worden geboren, 30 jaar oud zullen zijn; wellicht zelfs eerder, zo waarschuwt een concept-rapport geschreven door VN-klimaatdeskundigen dat in handen is van het Franse persbureau AFP.
Ongeacht het tempo waarin de uitstoot van broeikasgassen wordt beperkt, zullen de gevolgen van de opwarming voor de natuur en de mens steeds sneller gaan, steeds verwoestender zijn en ruim vóór 2050 pijnlijk voelbaar worden, aldus de deskundigen van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change).
“Het leven op aarde kan zich herstellen van grote klimaatveranderingen door te evolueren naar nieuwe soorten en door nieuwe ecosystemen te creëren”, aldus de 137 pagina’s tellende technische samenvatting. “De mens kan dat niet.”
Apocalyptisch
De toon van het concept-rapport, geschreven door honderden wetenschappers die verbonden zijn aan het gezaghebbende IPCC, schommelt tussen apocalyptisch en hoopvol, in de zin dat de mens nog een kans heeft iets aan zijn lot te doen door onmiddellijk drastische maatregelen te nemen. Het volledige rapport van zo’n 4.000 pagina’s – dat veel alarmerender is dan het vorige uit 2014 – is bedoeld als leidraad voor politieke beslissingen.
Hoewel de belangrijkste conclusies ongewijzigd blijven, zal het pas in februari 2022 officieel worden gepubliceerd, nadat het bij consensus door alle 195 lidstaten is goedgekeurd. Te laat dus, aldus sommige wetenschappers, voor de cruciale internationale congressen over klimaat en biodiversiteit die gepland staan voor eind 2021.
Onomkeerbare gevolgen
Een van de belangrijkste conclusies is een verlaging van de maximale opwarming die nog als acceptabel kan worden beschouwd. Door de ondertekening van het Akkoord van Parijs in 2015 heeft de wereld zich ertoe verbonden de opwarming te beperken tot +2 °C ten opzichte van het pre-industriële tijdperk, en zo mogelijk tot +1,5 °C.
Intussen is het IPCC van mening dat een overschrijding van +1,5 °C al kan leiden tot “gestage, ernstige gevolgen, eeuwenlang, en soms onomkeerbaar”. Volgens de WMO (Wereld Meteorologische Organisatie) is de kans dat de opwarming al vóór 2025 gedurende een heel jaar met meer dan +1,5 °C overschreden zal worden, nu al 40%.
“Het ergste moet nog komen, waarbij de gevolgen voor het leven van onze kinderen en kleinkinderen vele malen groter zullen zijn dan die voor ons eigen leven,” benadrukt het IPCC – en dat terwijl het bewustzijn over de klimaatcrisis nog nooit zo wijdverbreid is geweest.
Steeds destructiever
Het klimaat is al veranderd. Met een gemiddelde temperatuurstijging van 1,1 °C sinds halverwege de 19de eeuw zijn de gevolgen nu al ernstig en zullen deze steeds destructiever vormen aannemen, zelfs als de CO2-uitstoot wordt beperkt. Levende wezens (menselijke en niet-menselijke) die het minst verantwoordelijk zijn voor deze emissies, zijn ironisch genoeg degenen die er het meest onder zullen lijden.
Voor sommige dier- en plantsoorten kan het zelfs al te laat zijn: “Zelfs bij een opwarming van +1,5 °C zullen de levensomstandigheden zodanig veranderen dat bepaalde organismen zich daaraan niet meer kunnen aanpassen”, aldus het rapport, waarin wordt verwezen naar de koraalriffen waarvan een half miljard mensen afhankelijk is.
Tot de soorten die gevaar lopen, behoren de dieren in het Noordpoolgebied, dat drie keer sneller opwarmt dan gemiddeld. Ook de eeuwenoude leefwijze van de lokale bevolking aldaar, die nauw verbonden is met het ijs, kan verdwijnen.
Gegarandeerde verslechtering
Landbouw, veeteelt, visserij, aquacultuur…. “In alle voedselproductiesystemen treden steeds meer plotselinge verliezen op”, aldus het rapport, waarbij klimaatgerelateerde risico’s de “belangrijkste stuwende kracht” vormen.
Helaas is de mensheid niet in staat om zich aan te passen aan de gegarandeerde verslechtering van de situatie. “De huidige aanpassingsniveaus zijn ontoereikend om het hoofd te bieden aan toekomstige klimaatrisico’s”, waarschuwt het IPCC.
Zelfs als we de opwarming weten te beperken tot 2 °C, zullen tegen 2050 tot 80 miljoen extra mensen honger lijden en zullen zo’n 130 miljoen mensen binnen tien jaar in extreme armoede verkeren.
In 2050 zullen honderden miljoenen inwoners van kuststeden worden bedreigd door frequentere vloedgolven, veroorzaakt door de stijgende zeespiegel; die zullen leiden tot massa-migratie. Bij +1,5 °C opwarming zullen 350 miljoen meer stadsbewoners geconfronteerd worden met watertekorten, en bij +2 °C 400 miljoen. En met die halve graad extra zullen 420 miljoen meer mensen bedreigd worden door extreme hittegolven.
“Boven de +2 °C opwarming zullen de adaptatiekosten voor Afrika naar verwachting met tientallen miljarden dollars per jaar stijgen” voorspelt het rapport. Het geld daarvoor moet nog gevonden worden.
Domino-effecten
In het rapport wordt ook gewezen op het gevaar van domino-effecten. Sommige regio’s (het oosten van Brazilië, Zuidoost-Azië, Centraal-China) en bijna alle kustgebieden kunnen worden getroffen door drie of vier (of meer) gelijktijdige weergerelateerde rampen: hittegolven, droogte, cyclonen, branden, overstromingen, door muggen overgebrachte ziekten…
In het rapport wordt er daarnaast op gewezen dat we rekening moeten houden met de versterkende effecten van andere menselijke activiteiten die schadelijk zijn voor de planeet: vernietiging van habitats, overexploitatie van hulpbronnen, vervuiling, verspreiding van ziekten…
“De wereld staat voor complexe uitdagingen die allemaal op elkaar inspelen” aldus Nicholas Stern, deskundige op het gebied van klimaateconomie, die niet meeschreef aan dit rapport. “Tenzij we ze allemaal tegelijk aanpakken, zullen we niet in staat zijn om er eentje op te lossen”.
Kantelpunten
Om nog maar te zwijgen van de onzekerheden rond de ‘kantelpunten’: sleutelelementen die eenmaal geactiveerd een zodanige wijziging van het klimaatsysteem betekenen dat ze kunnen leiden tot destructieve en onomkeerbare veranderingen.
Zo wijst recent onderzoek bijvoorbeeld uit dat bij meer dan +2 °C opwarming het smelten van de ijskappen van Groenland en West-Antarctica (die genoeg water bevatten om de zeespiegel met 13 meter te doen stijgen) kan leiden tot een ‘point of no return’.
Daarom “telt elke fractie van een graad”, benadrukt het IPCC, terwijl een ander kantelpunt ertoe kan leiden dat de Amazone – samen met de oceanen één van de longen van de planeet – in savanne verandert.
Er bestaat niet één wondermiddel om deze systemische problemen op te lossen. Wel is het zo dat één enkele actie ook een positief domino-effect kan hebben. Het behoud en herstel van mangroves en onderzeese kelpwouden bijvoorbeeld, die ‘blauwe koolstofputten’ worden genoemd, vergroten niet alleen de koolstofopslag, maar beschermen ook tegen overstromingen, terwijl ze tegelijkertijd een habitat aan vele soorten en voedsel voor de kustbevolking bieden.
Sprankje hoop
Ondanks de alarmerende conclusies biedt het rapport een sprankje hoop. De mensheid kan haar lot nog steeds richting een wat rooskleuriger toekomst sturen, mits we vandaag nog ingrijpende maatregelen nemen om de extreme instabiliteit in de tweede helft van deze eeuw een halt toe te roepen.
“Wat nodig is, is een radicale systeemverandering, zowel proces- als gedragsmatig, en dat op alle niveaus: zowel het individu als de maatschappij, het bedrijfsleven, instellingen en overheden zullen moeten veranderen”, aldus het rapport. “We moeten onze manier van leven en consumeren opnieuw uitvinden.”
De jonge klimaatactiviste Greta Thunberg verwelkomde het uitgelekte concept-rapport van de VN over klimaatverandering, aangezien het de wereld in staat stelt “de realiteit onder ogen te zien”. Hoewel het rapport bevestigt dat de stand van zaken met betrekking tot het klimaat “zeer ernstig” is en dat we “nu moeten handelen”, is het ook een bron van “hoop”, omdat het laat zien dat “steeds meer mensen bereid zijn te zeggen waar het op staat”, aldus Greta Thunberg in een interview met AFP (Agence France Presse).
